Meer dan 400.000 hits! Onze verzetten-specialist Sjef Schellings - onvoorstelbaar wat die man allemaal weet over crankstellen, derailleurs, shifters en trapassen - heeft zijn interessante bijdrage over dit onderwerp weer geheel geactualiseerd. Zijn pagina wordt veel gelezen, want veel fietsers zitten met vragen over dit onderwerp. Kom je er nóg niet uit na de "cursus" van Sjef gelezen te hebben? Heb jij een specifieke vraag? Mail Sjef!
Inhoud
- Welk verzet heb ik nodig op de Mont Ventoux?
- Souplesse is de kunst!
- Wat is een soepel verzet?
- Revolutie in schakelsystemen
- Compact crankstel
- Triple crankstel
- Klassiek dubbel crankstel
- Tijdelijke alternatieven en mixen van systemen
- Hybride fiets
- Mountainbike
- Tot slot
1. Welk verzet heb ik nodig op de Mont Ventoux?
Nu zo velen erin slagen de kale berg te beklimmen, zijn er duizenden anderen die het beklimmen van de Mont Ventoux zijn gaan zien als dé ultieme uitdaging voor zichzelf of voor een goed doel voor anderen. Hierin schuilt echter een forse onderschatting van minimaal benodigde klimconditie. Zichtbaar resultaat: iedere dag tientallen lopende fietsers en dat al na 8 km klimmen! Veelal maken deze enthousiastelingen gebruik van (gehuurde) mountainbikes en sportieve hybrides, kennelijk in de veronderstelling dat de lichte versnellingen hen wel boven zullen brengen. Enkele honderden (klim)kilometers training zijn echt wel nodig voor een geslaagde klim. Ook met een virtuele training zul je niet ver komen, zoals Bert Wagendorp (Ventoux-held op zolder) van de Volkskrant heeft aangetoond!
Een belangrijke vraag in je voorbereiding is vervolgens: "welk verzet heb ik nodig voor de Mont Ventoux?" Die fiets die je al jaren in de schuur hebt staan, heeft de verkeerde versnellingen voor de kale berg. En ben je van middelbare leeftijd of ouder, besef dan dat je ieder jaar kracht verliest en je maximale hartslag ieder jaar lager wordt en daarmee de hoeveelheid bloed die je per minuut rond kunt pompen. Meet jezelf niet met de versnellingen die de profs gebruiken. Profs rijden al gauw tweemaal zo hard en hebben dus grote versnellingen nodig. Bovendien hebben profs een aeroob vermogen van 400 watt (mannen, vrouwen circa 12,5% lager). Beter gezegd: 5,8 resp 5,1 Watt/kg, want daar gaat het om. Een vermogen van 150 tot 200 Watt bij 60-65 kg is al heel mooi om de kale berg te beklimmen.
Een laag gewicht, jezelf en je fiets, is dus een heel groot voordeel. Een kleiner vermogen per kilo vraagt om kleinere verzetten. Bij een trapfrequentie tussen de 90 en 110 t/min heb je maximaal rendement. Naarmate je sterker bent is je optimale cadans ook hoger. En zo blijven je knieën tenminste heel. Het trainen van zo'n cadans vergt doorzettingsvermogen. Fysiologisch betekent dit je hartslag verlagen bij een hogere cadans. Ben je eenmaal zover, dan heb je wel de meest efficiënte hart-long machine in huis. Laat je niet afschrikken: begin met 70 omwentelingen per minuut en verhoog ieder jaar met 5 tot 10 t/min. Je kunt een computer met frequentiemeting gebruiken, maar je kunt ook gewoon beginnen met je snelheid bij 70 t/min enz. uit te rekenen bij de meest gebruikte versnellingen en dat te onthouden.
2. Souplesse is de kunst!
Mijn advies en van vele anderen: rijd vooral op souplesse, je spaart daarmee je knieën. De versnellingen zijn het middel om de berg te beklimmen en niet het doel! Bedenk dat boven je tijd wordt gemeten, niet je versnelling. Dus: monteer versnellingen die bij jouw vermogen passen. Omdat vrouwen gemiddeld een ca. 15% lager vermogen hebben dan mannen, doen ze er verstandig aan ook een ca. 15% lichter verzet te gebruiken: grootste blad van 46t in plaats van 52t. Sinds kort worden de vrouwen op hun wenken bediend, want alle grote merken hebben thans een 46/36t of 46/34t crankstel, ook in betaalbare versies. En voor het echte klimwerk is een supercompact crankstel gevraagd: een crankstel met 46/30t. Ook geschikt voor veel mannen. Zo'n crankstel is eenvoudig zelf te bouwen. Ik heb er een drietal gebouwd. Ventoux Bikes in Malaucène verhuurt racefietsen met een super compact crankstel van Velo Orange. De industrie heeft geluisterd: na Sugino (niet in de lage landen) zijn er sinds kort meer merken met supercompact 46/30t combinaties, zoals FSA Tempo Supercompact (€61), Easton Adventure serie, White Industries R30 en de Spidering van Rotor. Absolute Black maakt ovale kettingbladen voor een supercompact 46/30t crankstel op basis van de 4-armige Shimano racecranks. En eindelijk is Shimano nu ook overstag met de GRX 46/30t crank. Hugo (bedankt!) heeft deze met succes geinstalleerd. SRAM gaat nog verder in de 12v groep: 43/30t Force crank.
Foto van een resultaat: Stuur me een bericht voor de details.
3. Wat is een soepel verzet?
Als referentie nemen we een goede prof-klimmer. Hij rijdt de kale berg in minder dan een uur, een gemiddelde van ruim 21 km/u! Referentie voor vrouwen: française Murielle Linsolas met een tijd van 1.19.21. Met een knieënsparende cadans van 80 t/min is het verzet van de mannelijke prof 4,40 m per pedaalslag. Bepaal met de methode van Ciclomaniac Profiel Zoekmachine (zie pagina Hoe snel kan ik de Ventoux op?) wat je klimtijd bij benadering zal bedragen. Heb je voor de klim bijvoorbeeld 2 uur nodig, een mooie prestatie, dan heb je dus 50% van het verzet van de profs nodig. Het bij jouw vermogen passende gemiddelde verzet bedraagt dan: 50% van 4,40 m = een verzet van 2,20 m. Wielomtrek racewiel is 2,10 m, dus een verhouding van 1.05, gelijk aan 30t voor en 28t achter, past bij jou. Let wel, we hebben het hier over een gemiddeld verzet; voor het bos of het middenstuk vanuit Malaucène of je zwakke momenten of wind tegen na Chalet Reynard, hou dan een lichter verzet in reserve. Bedenk dat je tempo kan dalen tot minder dan 6 km/u bij tegenwind.
4. Revolutie in schakelsystemen
De schakelsystemen zijn zowel op het stuur als vooraan en achteraan aan een flinke omwenteling bezig, die samen is te vatten met: vooraan minder - en achteraan meer versnellingen. Elektronische bediening neemt verder toe. Dit geldt zowel voor mountainbikes: 1 x 11v en 1 x 12v, als bij racefietsen: 2 x 11v (alle merken), 2 x 12v bij Campagnolo en SRAM AXS en ook 1 x 11v en 1 x 12v van SRAM. Shimano heeft 11v voor mountainbikes, maar handhaaft tevens de triple. En deze 11v cassettes passen op de gewone 8/9/10v naafbodies. Dit geldt niet voor de 11v wegcassettes. Die zijn 1,85 mm breder, behalve HG700 en HG800. En er zijn aanbieders van aangepaste 11v cassettes. En daar komen dan de Shimano GRX-sets bij, bestemd voor zg. gravelbikes. Shimano volgt de concurrentie: 12v in de mountainbikegroepen. Wel met een andere naafbody (Micro Spline). Zowel Campagnolo als SRAM Red hebben een 1 X 13v groep. Bij racefietsen verdringen diverse formaten compacte crankstellen in combinatie met grote cassettes, zowel het gewone dubbele crankstel als de triple. Een en ander vereist van de derailleurs heel andere schakelprestaties. Dit betekent een breuk met voorgaande generaties derailleurs, hetgeen op zijn beurt mixen van systemen verder beperkt. Van de andere kant biedt het nieuwste materiaal verzetten, die voorheen een mix met atb techniek vereiste. Zo schakelt de Ultegra 8050 GS derailleur gewoon 11-40t! (bedankt Marc!) Ook de 105 GS derailleur uit de 7000 groep kan dat. Voor hen die met hun huidige fiets de berg op willen, zal ik hier toch aandacht blijven besteden aan de mogelijkheden om je fiets "Mont Ventoux-ready" te maken. De behoefte hieraan blijkt uit de stroom van verzoeken voor een advies-op-maat via het ticketsysteem.
Shimano Ultegra RD-R8050 GS met 11-40t 11v cassette
Campagnolo SUPER RECORD EPS voorderailleur
Campagnolo SUPER RECORD EPS achterderailleur
Shimano DURA-ACE Di2 voorderailleur
Shimano DURA-ACE Di2 achterderailleur
Narrow wide kettingblad
5. Compact crankstel
Bij vijfarmige compacte cranks (behalve Campagnolo) maken de boutjes waarmee de kettingbladen gemonteerd zijn een boutcirkel diameter (BCD) van 110mm (i.p.v. standaard 130mm-Shimano/SRAM of 135mm-Campagnolo). Een kleinste kettingblad van 33t is dan mogelijk. Het grote kettingblad is veelal 50t groot. 16t of 17t verschil is met gewone derailleurs te overbruggen. Verschillen van zelfs 19t tussen de kettingbladen blijken met het nieuwste materiaal probleemloos te schakelen. De Shimano 11v groepen hebben een boutcirkel van 110mm met viervoudige spider en zijn zowel voor dubbel als compact geschikt. Ook de nieuwste Campa-cranks volgen dat idee, weliswaar met een heel eigen constructie: de boutcirkel is 145 en 112mm voor het binnenblad. Sterke mannen combineren een compact crankstel met een cassette tot 27t-30t achter (klim tussen 1u 15 en 1u 40) en de minder talentvollen nemen 34 of 36 tanden en je kan soepel blijven draaien. Sinds kort heeft Shimano Tiagra 10v ook cassettes en derailleurs tot 34t.
Bij Campa 10v neem je de cassette met 30 tanden en de lange achterderailleur.
Voor Campagnolo 10v heb je ook nog de IRD cassettes tot 34t. Voor 11v: IRD en Miche en Campa Potenza en Centaur tot 32t.
Bij SRAM zijn alle groepen geschikt voor cassettes tot 32t met een mid cage derailleur (Wifli).
Door het gebruik van een Shiftmate (waarover hieronder meer) zijn bijna alle systemen met elkaar te combineren. Nu alle drie de grote merken 11v systemen hebben, blijken de verschillen hiertussen zo klein dat mixen tussen de merken vlekkeloos blijken te werken. Op de Giant TCR Advanced van Erik (bedankt!) werken het compacte Ultegra 6800 crankstel prima samen met de IRD Elite 11v cassette met 11-36t.
Campagnolo IRD Elite 11-speed
SRAM Apex Compact
Shimano Ultegra 6800
Giant TCR Advanced SL: Ultegra 6800 compact 11v en IRD Elite 11-36t cassette
6. Triple crankstel
Voor hen die het nieuwste materiaal te kostbaar vinden of waar het niet op de fiets past, is een triple crankstel nog altijd de beste materiaalkeuze om op souplesse te klimmen. Van Campagnolo zijn, als je goed zoekt, nog triple cranks te vinden. SRAM maakt ze niet en bij Shimano alleen nog in lagere groepen. FSA en Truvativ zijn er ook mee gestopt. Er zijn nog kleinere fabrikanten die mooie triples maken voor redelijke bedragen.
Het verkleinen van de kettingbladen aan de voorzijde is de simpelste manier om een kleiner verzet te creëren. Op triple crankstellen van Campagnolo (behalve Athena en Centaur vanaf 2013), Shimano (behalve FC-R563, 4600, 4700, 6700 en 7800 groepen), FSA en Truvativ passen in plaats van de 30t ook een kettingblad van 24t of 26t (BCD 74mm), maar het verschil met het buitenblad mag dan niet groter zijn dan 24 tanden. Anders haalt de voorderailleur het niet of de ketting valt er steeds naast. Al ken ik een ventourist die met 50/39/24t rijdt!
Tips: de Velo Orange triple met 48/36/24t (€125) of de soortgelijke Stronglight Impact Triple, voor €85 uit Frankrijk thuis bezorgd. Beide voor JIS vierkant trapas. Gaan we even uit van een standaard triple, dan heb je voor een gemiddeld verzet van 2,20 m nodig: ketting op de 30t voor en achter een cassette tot 30 tanden. Met de ketting op de 30t voor, hoef je tijdens de hele klim alleen achter te schakelen. Bij een 9v systeem gebruik je een ATB-cassette. Het bereik van achterderailleurs wordt steeds groter en zowel bij SRAM en Shimano gaat een midrange derailleur al tot 32t. Vaak is ook 34t haalbaar. In de Campagnolo 10v groep zijn er cassettes en derailleurs tot 30t. Met de komst van 10v systemen voor de mountainbike van SRAM (2009) en Shimano (2010) zijn er voor 10v betaalbare cassettes verkrijgbaar, tot 34t of 36t. Passen alleen op Shimano/SRAM bodies. Bij Campagnolo-triple gebruik je de medium of lange achterderailleur en Campa-cassette tot 29-30 tanden. Of gebruik een Shimano achterwiel met Shimano 9 of 10v cassette tot 32t of meer. Dat werkt allemaal samen! Zij die met buiscommandeurs werken hebben trouwens zeer veel keuzevrijheid. Van Dura Ace zijn er nog steeds "down tube shifters" te koop, die zowel met 10v index werken als, zoals vroeger, met frictie. Sunrace heeft hiervoor schakelaars die heel wat minder geld kosten.
Campagnolo Athena triple
Shimano-Deore-FC-M6000-3-Hollowtech-II-Crankset-black-175-0-mm-22-30-40
Stronglight Impact Triple
7. Klassiek dubbel crankstel
Heb je nog een gewoon dubbel crankstel met binnenblad 39t, dan kun je met een cassette tot 34 tanden een verzet voor de snellere klimmers creëren, passend bij een tijd van 1 uur en 30 minuten. Eenvoudigste hulpmiddel is een mtb-achterderailleur (t/m 9v) en zonodig wat kettingschakels extra.
8. Tijdelijke alternatieven en mixen van systemen
Voor tijdelijke oplossingen met kleine kettingbladen geldt dat je de voorderailleur (evt met een beugel) centimeters lager moet kunnen monteren. Veel zitbuizen zijn niet meer rond of de montage is beperkt door een vaste nok op een hoge positie. Shimano ATB cranks zijn met Shimano en Campa raceshifters (behalve 11v) te schakelen. Een effectieve oplossing: diverse FSA compact cranks met 42-27t en SRAM met 42-28t.
Ventourist Derk (bedankt!) heeft dit gerealiseerd in een combinatie van een SRAM X5 42-28t crankstel met de SRAM Red groep:
SRAM Red X5
Deze en andere varianten zijn ook zelf te bouwen, mits het frame aan bepaalde voorwaarden voldoet. De zelf te bouwen cranks hebben bovendien een optimale kettinglijn.
mtb-crank 44/32/22t in Shimano 5700 3x10v-groep
Dirk V. (bedankt!) heeft aangetoond dat je met de Shimano 105 11v shifters en derailleurs ook een mtb-crank met 36/26t probleemloos kunt schakelen.
De verschillen in dimensies tussen de 9v en 10v systemen van resp. Campa en Shimano zijn zo miniem dat een Shimano shifter/derailleur en Campa wiel/cassette en andersom gewoon goed blijken te werken. (Bedankt vriendin Karin!)
Wolftooth maakt voor Shimano 10v en 11v wegshifters adapters die het mogelijk maken ook cassettes tot 42t te schakelen. SRAM 10v raceshifters werken goed samen met SRAM mountainbike 10v achterderailleurs, vanwege dezelfde schakelratio (1.3:1). Cassettes tot 42t zijn dan mogelijk. Let op: door het gebruik van een Shiftmate in de kabel van de achterderailleur zijn bijna alle systemen met elkaar te combineren. Er zijn 9 types voor in totaal meer dan 60 verschillende combinaties tussen SRAM, Campagnolo en Shimano. Grenzen zijn er ook: zo zijn de vierkante Campa-trapassen (ISO) niet met andere cranksets te combineren. Shimano en SRAM cassettes (niet voor de XD of XDR body) zijn uitwisselbaar, maar passen niet op Campa-naven. SRAM derailleurs werken alleen met SRAM shifters. Ook al heb je een stalen frame, dan kun je betaalbare (ATB)crankstellen monteren, ook indien je nog gebruik maakt van buiscommandeurs. Om alle versnellingen te kunnen gebruiken, moet je wel, afhankelijk van de maat van de beugel van de derailleur, de juiste lengte trapas gebruiken. Dit is ook een populair onderwerp voor een maat-advies.
FSA-MTB-crankset
Shiftmate gemonteerd
Shiftmate
RoadLink van Wolftooth
Met een kleine adapter (ca. €21,-) van Wolftooth, de Roadlink, resp. Roadlink DM, vergroot je de afstand tussen de cassette en het bovenste derailleurwieltje. Daardoor wordt het mogelijk om met een midcage derailleur (Shimano-jargon: GS, SRAM: Wifli) tot 40t te schakelen. Ventourist Floris (bedankt!) heeft aangetoond dat je met een Shimano RD-7700 SS derailleur met de Roadlink tot 36t kunt schakelen. Hierboven in Shimano 105 2x10v; bij 11v en 9v werkt het ook. Eigen ervaring. Niet in combinatie met een triple. Werkt ook met Campagnolo. Hulpvragen: stuur me een ticket via Contact in het navigatiemenu.
9. Hybride fiets
Eerst nog wat adviezen voor de groeiende groep van ventouristen die met een hybride fiets, kaal of met alles erop en eraan, naar de toren willen. De duurdere types hebben meestal dezelfde versnellingen als 26" mountainbikes (44/32/22t en tot 32t achter) of een Rohloff naaf, maar door de 11% grotere wielomtrek toch een evenredig zwaarder verzet. En vergis je ook niet in het effect van de 5 of 10 extra kilo's (t.o.v. racefiets) die mee omhoog moeten. Dat voel je vooral als je zelf een lichtgewicht bent.
De modieuze verende zadelpennen trouwens, werken tegen je trap-energie in! De weg is een biljartlaken, laat die maar thuis! Shimano cassettes zijn in 9v verkrijgbaar tot 36 t en in 10v tot 42t.
Giant Escape 0 W DD
Gudereit met Rohloff
10. Mountainbike
Op de mountainbike heb je in principe altijd voldoende versnellingen, ook als je met een Rohloff rijdt, maar blokkeer, indien mogelijk, je verende vork, hoewel er altijd wat vering overblijft. En monteer profielloze wegbanden, dat scheelt een hoop energie!
Mountainbike Grand Canyon
11. Tot slot
De ontwikkeling in crankstellen en bottom bracket standaarden gaat razendsnel en draadloze bottom brackets, zoals BB30 en BB86.5, beperken de keuzes. Daardoor wordt combineren, zoals hierboven aangegeven, moeilijker. Met de tabellen op de volgende pagina's kun je bepalen welk gemiddeld verzet past bij jouw vermogen. Voor specifieke vragen, stuur me een gedetailleerde vraag en je krijgt advies op maat. Ook voor tips staat het ticketsysteem klaar, via 'Contact' in het navigatiemenu in de linkerkolom.
Sjef Schellings
Accommodaties bij de Ventoux
